Hz. İsanın yer üzünə ikinci dəfə gələcəyi mövzusu Quranda və Peyğəmbər Əfəndimiz (səv)ın hədislərində çox açıq olaraq bildirilmişdir. Xeyli çox ayətdə və hədisdə bu mövzu ilə əlaqədar qəti ifadələr vardır.

   

Qurandan Dəlillər

I. Dəlil

"... sənə uyanları qiyamətə qədər inkara sapanların üstünə keçirəcəyəm..."

Hz. İsanın ikinci dəfə yer üzünə gələcəyinə dair işarələr daşıyan ayətlərdən ilki Al/götür-i İmran Surəsinin 55. ayətidir:

Hanı Allah, İsaya demişdi ki: "Ey İsa, doğrusu səni Mən vəfat etdirəcəyə(i)m və səni Özümə yüksəldəcəyəm, səni inkar edənlərdən təmizləyəcəyə(i)m və sənə uyanları qiyamətə qədər inkara sapanların üstünə keçirəcəyəm. Sonra çevrilin yalnız Banadır, haqqında anlaşılmazlığa düşdüyünüz şeydə aranızda Mən hökm edəcəyəm. (Al/götür-i İmran Surəsi, 55)

Allah qiyamətə qədər inkar edənlərə üstün gələn və Hz. İsaya həqiqətən tabe olan bir qrupun varlığından danışmaqdadır. Hz. İsa həyatda ikən ona oyanların sayı çox az idi. Və onun Allah Bərkinə yükləlişinin ardından da sürətlə dində degenerasiya başladı. Sonrakı iki əsr boyunca da, Hz. İsaya iman edənlər (İseviler) şiddətli nəşr/təzyiqlərə məruz qaldılar. Üstəlik İsevilerin heç bir siyasi gücü də ol/tapılmamaqda idi. Bu vəziyyətdə keçmişdə yaşayan Xristianların, inkar edənlərə üstün gəldiklərini və bu ayətin onlara baxdığını söyləyə bilmərik.

Hal-hazırda isə Xristianlığın özündən uzaqlaşdığını, Hz. İsanın izah etdiyi haqq dindən fərqli bir dinə çevrildiyini görərik. Xristianların çoxu arasında Hz. İsanın Allahın oğulu olduğu şəklindəki (Allahı tenzih edərik) sapkın inanc mənimsənmiş və teslis inancı (üçləşdirmə; Ata, oğul, müqəddəs Ruh) əsrlər əvvəl qəbul edilmişdir. Bu vəziyyətdə, dinin əslindən yaxşıca uzaqlaşmış olan günümüz Xristianlarını da Hz. İsaya oyanlar olaraq qəbul edə bilmərik, çünki Allah, Quranın bir çox ayətində "üçləşdirmə"yə inananların inkar içərisində olduqlarını bildirmişdir:

And olsun, "Allah üçün üçüncüsüdür" deyənlər küfrə düşmüşdür. Halbuki tək bir İlahdan başqa İlah yoxdur... (Maidə Surəsi, 73)

Bu vəziyyətdə "sənə uyanları qiyamətə qədər inkara sapanların üstünə keçirəcəyəm" ifadəsi açıq bir işarə daşımaqdadır. Hz. İsaya uyğun gələn və qiyamətə qədər yaşayacaq olan bir birlik olması lazımdır. Belə bir birlik, şübhəsiz Hz. İsanın yer üzünə təkrar gəlişiylə ortaya çıxacaq. Və təkrar dünyaya gəlişi əsnasında bu müqəddəs insana tabe olanlar, qiyamətə qədər inkar edənlərə üstün qılınacaq.

Ayrıca ayətin sonunda keçən "...Sonra çevrilin Banadır..." ifadəsi də diqqət çəkicidir. Allah Hz. İsaya uyanları qiyamətə qədər inkara sapanların üstünə keçirəcəyini xəbər verdikdən sonra Hz. İsa da daxil olmaq üzrə bütününün özünə dönəcəyini bildirməkdədir. "Allaha dönmələri" ölmələri olaraq aydın olmaqdadır. Bu da, Hz. İsanın da qiyamətə yaxın dövrdə yer üzünə təkrar gəldikdən sonra ölümünün reallaşacağına bir işarə ola bilər.

II. dəlil

"... ölmədən əvvəl ona inanmayacaq kimsə yoxdur..."

Nisa Surəsinin 156-158. ayətlərinin arxasından Allah, 159. ayətdə belə buyurmaqdadır:

And olsun, Kitab Əhlindən, ölmədən əvvəl ona inanmayacaq kimsə yoxdur. Qiyamət günü, o da onların əleyhinə şahid olacaq. (Nisa Surəsi, 159)

Yuxarıdakı ayətdə iştirak edən "ölmədən əvvəl ona inanmayacaq kimsə yoxdur" ifadəsi olduqca diqqət çəkicidir. Bu cümlənin Ərəbcə qarşılığı bu şəkildədir: "... və en min ehlil kitabı illə leyüminenne bihi kable mevtihi"

Burada bəzi təfsirçilər "o" əvəzliyinin Hz. İsa yerinə Qurana baxdığını düşünmüşlər və ayətə Kitab Əhlinin ölmədən Qurana iman edəcəyi şəklində bir şərhdə ol/tapılmışlar. Halbuki bu ayət əvvəlindəki iki ayətdə də "o" əvəzliyi müzakirəsiz bir şəkildə Hz. İsa üçün istifadə edilmişdir:

Nisa Surəsi, 157. ayət:

Və: "Biz, Allahın Elçisi Məryəm oğulu Məsih İsanı həqiqətən öldürdük" demələri səbəbiylə də (onlara belə bir cəza verdik.) Halbuki onu öldürmədilər və onu asmadılar. Amma onlara (onun) bənzəri göstərildi. Həqiqətən onun haqqında anlaşılmazlığa düşənlər, qəti bir şübhə içindədirlər. Onların bir zanna uymaqdan başqa buna bağlı heç bir məlumatları yoxdur. Onu qəti olaraq öldürmədilər.

Nisa Surəsi, 158. ayət:

Xeyr; Allah onu Özünə yüksəltdi. Allah üstün və güclüdür, hökm və hikmət sahibidir.

Bu ayətlərin dərhal arxasından gələn ayətdə istifadə edilən "o" əvəzliyinin Hz. İsadan başqa bir varlığı nəzərdə tutduğunun heç bir dəlili yoxdur.

Nisa Surəsi, 159. ayət:

And olsun, Kitab Əhlindən, ölmədən əvvəl ona inanmayacaq kimsə yoxdur. Qiyamət günü, o da onların əleyhinə şahid olacaq.

Digər tərəfdən ayətin ikinci cümləsində iştirak edən "Qiyamət günü, o da onların əleyhinə şahid olacaq" ifadəsi də olduqca əhəmiyyətlidir. Quranda qiyamət günü insanın dilinin, əllərinin və ayaqlarının (Nur Surəsi, 24, Yasin Surəsi, 65), eşitmə, görmə duyul/eşidilərinin və dərilərinin (Fussilət Surəsi, 20-23) öz əleyhlərinə şahidlik edəcəkləri bildirilməkdədir. Quranın şahidliyi ilə əlaqədar isə heç bir ayət yoxdur. İlk cümlənin -cümlə quruluşu olaraq və ya ayətlərin ard-arda gəlişi baxımından hər hansı bir dəlil ol/tapılmamasına baxmayaraq- "Quran"ı ifadə etdiyi qəbul edilsə, ikinci cümlədə iştirak edən "o" əvəzliyinin də Qurana işarə etdiyi iddia edilmiş olar. Halbuki Allah Quranda bizlərə bu mövzuyla əlaqədar hər hansı bir məlumat verməmişdir. (Ən doğrusunu Allah bilər)

Quran ayətlərinə baxdığımızda eyni əvəzliyin, Qurana işarə etdiyi vəziyyətlərdə, (Tarık Surəsi, 13, Tekvir Surəsi, 19, Nəml Surəsi, 77 və Şuəra Surəsi, 192-196da olduğu kimi) ayətin əvvəlində ya da sonrasında mütləq Qurandan bəhs edildiyini görərik. Ayətin əvvəlində, sonrasında və ya ayətin içində Qurandan bəhs edilmirsə, bu ayətin Quranı tərif etdiyini söyləmək səhv ola bilər. Ayət çox açıq bir şəkildə Hz. İsaya inanılmasından və onun inananlara şahid olmasından bəhs etməkdədir.

Ayətin mənası haqqında ifadə edəcəyimiz ikinci nöqtə isə "ölümündən əvvəl" ifadəsinin şərhi ilə əlaqədardır. Bəziləri bu ifadənin "Kitab Əhlinin öz ölümlərindən əvvəl" inanması mənasında olduğunu düşünməkdədirlər. Bu şərhə görə Kitab Əhlindən olan hər adam özünə ölüm gəlmədən Hz. İsaya mütləq iman edəcək. Halbuki Hz. İsa dövründə Kitab Əhli təyin etməsinə daxil olan Yəhudilər ona iman etməməklə qalmamış, onu öldürmək üçün tələ qurmuşlar. Daha sonra da onu öldü sanıb inkarlarını davam etdirmişlər. Eyni vəziyyət bu günki Yəhudilər üçün də etibarlıdır, çünki onlar Hz. İsanı peyğəmbər olaraq qəbul etməməkdədirlər. Bu günə qədər Hz. İsaya iman etməmiş milyonlarla Əhli Kitab Yəhudi yaşamış və Hz. İsaya iman etmədən ölmüşdür. Başqa sözlə ayətdə söz mövzusu olan Kitab Əhlinin deyil, Hz. İsanın ölümüdür. Nəticə olaraq, ayətlərin bizlərə göstərdiyi gerçək isə budur: "Hz. İsa ölmədən əvvəl bütün Əhli Kitab ona iman edəcək."

Ayət gerçək mənasıyla ələ alındığında isə çox açıq gerçəklərlə qarşılaşarıq.

Birincisi, ayətdə gələcəkdən bəhs edildiyi açıqdır, çünki Hz. İsanın ölümü söz mövzusudur. Halbuki o ölməmiş Allah Bərkinə yüksəlmişdir. Hz. İsa dünyaya yenidən gələcək və hər insan kimi yaşayıb öləcək. İkincisi Hz. İsaya bütün Əhli Kitabın iman etməsi söz mövzusudur. Bu da hələ reallaşmamış ancaq qəti olaraq reallaşacağı bildirilən bir hadisədir. Başqa sözlə buradakı "ölümündən əvvəl" ifadəsinin işarə etdiyi adam Hz. İsadır. Kitab Əhli onu görüb biləcək, ona yaşayarkən irəliləyən sətirlərdə detallı olaraq izah ediləcəyi kimi Müsəlman olaraq itaət edəcək və Hz. İsa da onların vəziyyətləriylə əlaqədar axirətdə şahidlik edəcək. (Ən doğrusunu Allah bilər.)

III. dəlil

"Şübhəsiz o, qiyamət-saatı üçün bir elmdir..."

Hz. İsanın yenidən yer üzünə dönəcəyi ilə əlaqədar bir başqa ayət də Zuxruf Surəsinin 61. ayətidir. Bu surənin 57. ayətindən etibarən Hz. İsadan bəhs edilər:

Məryəm oğulu (İsa) bir nümunə olaraq verilincə, sənin qövmün dərhal ondan (keflə danışıb) qəhqəhələrlə gülürlər. Dedilər ki: "Bizim ilahlarımızmı daha xeyirli, yoxsa omu?" Onu yalnız bir müzakirə-mövzusu olsun deyə (nümunə) verdilər. Xeyr, onlar 'müzakirəçi və düşmən' bir qövmdür. O, yalnız bir quldur; özünə nemət verdik və onu İsrailoğullarına bir nümunə etdik. Əgər Biz diləmiş olsaydıq, əlbəttə sizdən mələklər edərdik; yer üzündə (sizə) xələf (yerinizə keçənlər) olardılar. (Zuxruf Surəsi, 57-60)

Bu ayətlərin dərhal arxasından gələn 61. ayətdə Hz. İsanın qiyamət saatı üçün bir elm olduğu ifadə olunmaqdadır:

Şübhəsiz o, qiyamət-saatı üçün bir elmdir. Elə isə ondan yana heç bir şübhəyə qapılmayın və Mənə yatıl. Dümdüz yol budur. (Zuxruf Surəsi, 61)

Bu ayətin Hz. İsanın axır zamanda yer üzünə dönüşünə açıq bir işarə daşıdığını söyləyə bilərik. Çünki Hz. İsa, Quranın indirilişinden təxminən altı əsr əvvəl yaşamışdır. Başqa sözlə bu ilk həyatını "qiyamət saatı üçün bir məlumat" yəni bir qiyamət əlaməti olaraq anlaya bilmərik. Ayətin işarə etdiyi məna, Hz. İsanın, axır zamanda, yəni qiyamətdən əvvəlki son zaman dilimində yenidən yer üzünə dönəcəyi və bunun da bir qiyamət əlaməti olacağıdır. (Ən doğrusunu Allah bilər.)

Bu ayətdə keçən "O, qiyamət saatı üçün bir elmdir" ifadəsinin Ərəbcə qarşılığı bu şəkildədir: "İnnehu le elmin lissaati."

Bu ifadədə iştirak edən "hu" əvəzliyinin "Quran"a işarə etdiyini söyləyənlər vardır. Ancaq yuxarıda da ifadə olunduğu kimi Quran üçün "hu" yəni "o" əvəzliyi istifadə edildiyində mütləq ayətin əvvəlində və ya sonrasında və ya ayətin içində Quranı izah edən başqa ifadələr də vardır. Başqa bir mövzu içində "hu" əvəzliyi ilə Qurandan bəhs edilməz. Ayrıca bu ayətin əvvəlindəki ayətə baxıldığında, orada da açıqca Hz. İsa nəzərdə tutularaq o əvəzliyi istifadə edildiyi görüləcək:

"O, yalnız bir quldur; özünə nemət verdik və onu İsrailoğullarına bir nümunə etdik." (Zuxruf Surəsi, 59)

Bu əvəzliyin Qurana işarə etdiyini söyləyənlər isə ayətin davamında keçən "Ondan şübhələnməyin, mənə yatıl" ifadəsini dəlil olaraq göstərərlər. Ancaq bu ifadənin əvvəlindəki ayətlər tamamilə Hz. İsadan bəhs etməkdədir. Bu səbəblə "hu" əvəzliyinin bir əvvəlki ayətlərlə əlaqədar olması və Hz. İsanı izah etməsi daha uyğundur. Necə ki böyük İslam alimləri də bu əvəzliyi gərək ayətlərə gərəksə düzgün hədislərə söykənərək Hz. İsa olaraq açıqlamaqdadırlar. Almalılı Həmdi Yazarın təfsirində bu mövzu bu şəkildə açıqlanmaqdadır:

"Şübhəsiz ki o saat üçün bir elmdir də -saatın gələcəyini ölülərin dirilib, kıyam edəcəyini bildirən bir dəlil və əlamətdir. Çünki İsa gərək zühuru və gərək emvati ihya (ölüləri diriltmə) möcüzəsi və gərək emvatın qıyamını (ölülərin kalkışını) xəbər verməsi etibarıyla qiyamətin vaki olacağına bir dəlil olduğu kimi hədisdə varid olduğuna görə eşratı saatdandır (qiyamət əlamətidir). "1

IV. dəlil

"... Ona Kitabı, hikməti, Tövratı və İncili öyrədəcək..."

Hz. İsanın ikinci gəlişinə işarə edən başqa ayətlər də belədir:

Hanı Mələklər, dedilər ki: "Məryəm, doğrusu Allah Özündən bir sözü sənə müjdələməkdədir. Onun adı Məryəm oğulu İsa Məsihdir. O, dünyada və axirətdə 'seçmə, şərəfli, hörmətlidir' və (Allaha) yaxın qılınanlardandır. Beşikdə də, yetkinliyində də insanlarla danışacaq. Və O salehlərdəndir. "Rəbbim, mənə bir bəşər toxunmamışkən, necə bir uşağım ola bilər?" dedi. (Lakin) Allah nəyi diləsə yaradar. Bir işin olmasına qərar versə, yalnız ona "ol" deyər, o da dərhal olar. Ona Kitabı, hikməti, Tövratı və İncili öyrədəcək. (Al/götür-i İmran Surəsi, 45-48)

Ayətdə, Allahın Hz. İsaya, Tövratı, İncili və bir də "Kitabı" öyrədəcəyi xəbər verilməkdədir. Bu kitabın hansı kitab olduğu şübhəsiz əhəmiyyətlidir. Eyni ifadə Maidə Surəsinin 110. ayətində də iştirak etməkdədir:

Allah belə deyəcək: "Ey Məryəm oğulu İsa, sənə və anana olan nemətimi xatırla. Mən səni Ruhu'l-Kudüs ilə dəstəklədim, beşikdə ikən də, yetkin ikən də insanlarla danışırdın. Sənə Kitabı, hikməti, Tövratı və İncili öyrətdim..." (Maidə Surəsi, 110)

Hər iki ayətdə də keçən "Kitab" ifadəsini araşdırdığımızda, bunun Qurana işarə etdiyini görərik. Ayətlərdə Tövrat və İncil xaricində göndərilən son haqq kitabın Quran olduğu bildirilməkdədir. (Hz. Davuda verilən Zəbur da Köhnə Ahı idin içindədir) Bunun yanında, Quranın başqa ayətlərində, "Kitab" sözü, İncil və Tövratın yanında Quranı ifadə etmək üçün istifadə edilmişdir:

Allah... ONdan başqa İlah yoxdur. Diridir, qaimdir. O, sənə Kitabı Haqq və özündən əvvəlkiləri təsdiqləyici olaraq endirdi. O, Tövrat və İncili də endirmişdi. (Al/götür-i İmran Surəsi, 2-3)

Kitab sözünün Qurana işarə etdiyi başqa ayətlər də bu şəkildədir:

Allah Qatından yanlarında olan (Tövrat)ı təsdiqləyən bir Kitab gəldiyi zaman, -ki bundan əvvəl inkar edənlərə qarşı fəth istəyirdilər- işdə bilib-tanışları gəlincə, onu inkar etdilər. Artıq Allahın lənəti kafirlərin üzərinədir. (Bəqərə Surəsi, 89)

Belə ki sizə, özünüzdən, sizə ayətlərimizi oxuyacaq, sizi təmizləndirəcək, sizə Kitab və hikməti öyrədəcək və bilmədiklərinizi bildirəcək bir elçi göndərdik. (Bəqərə Surəsi, 151)

Bu vəziyyətdə, Hz. İsaya öyrədiləcək olan üçüncü "Kitab"ın Quran olduğunu və bunun da ancaq Hz. İsanın axır zamanda dünyaya dönüşündə mümkün ola biləcəyini düşünə bilərik. Çünki Hz. İsa Quranın endirilməsindən təxminən 600 il əvvəl yaşamışdı. İrəliləyən hissələrdə detallı olaraq görəcəyimiz kimi, Peyğəmbər Əfəndimiz (səv)ın hədislərində Hz. İsanın dünyaya ikinci dəfə gəlişində İncil ilə deyil Quranla hökm edəcəyi bildirilməkdədir. Bu da ayətdəki mənaya tam olaraq uyğun düşməkdədir. (Şübhəsiz ən doğrusunu Allah bilər.)


V. Dəlil

"Şübhəsiz, Allah Qatında İsanın vəziyyəti, Adəmin vəziyyəti kimidir..."

"Şübhəsiz, Allah Qatında İsanın vəziyyəti, Adəmin vəziyyəti kimidir..." (Al/götür-i İmran Surəsi, 59) ayəti də Hz. İsanın dönüşünə işarə edir ola bilər. Təfsir alimləri ümumiyyətlə bu ayətin hər iki peyğəmbərin də atasız olma xüsusiyyətinə, Hz. Adəmin Allahın "Ol" əmriylə torpaqdan yaradılması ilə Hz. İsanın yenə "Ol" əmriylə atasız doğulmasına işarə etdiyinə diqqət çəkmişlər. Ancaq ayətin ikinci bir işarəs(n)i daha ola bilər. Hz. Adəm cənnətdən necə yer üzünə endirildisə, Hz. İsa da axır zamanda Allahın Qatından yer üzünə endiriləcək ola bilər. (Ən doğrusunu Allah bilər.)

Görüldüyü kimi Hz. İsanın yer üzünə yenidən dönəcəyinə bağlı olaraq Quranda keçən ayətlər çox açıqdır. Quranda digər peyğəmbərlər üçün bunlara bənzər ifadələr istifadə edilməmişdir. Ancaq bütün bu ifadələr, Hz. İsa üçün istifadə edilmişdir. Bunun mənas(n)ı isə olduqca açıqdır.

VI. dəlil

"...doğulduğum gün, öləcəyə(i)m gün və diri olaraq yenidən-qaldırılacağa(ı)m gün..."

Quranda Hz. İsanın ölümünü ifadə edən bir başqa ayət isə Məryəm Surəsində belə xəbər verilməkdədir:

"Salam üzərimədir; doğulduğum gün, öləcəyə(i)m gün və diri olaraq yenidən-qaldırılacağa(ı)m gün də." (Məryəm Surəsi, 33)

Bu ayət Al/götür-i İmran Surəsinin 55. ayətiylə birlikdə araşdırıldığında çox əhəmiyyətli bir gerçəyə işarə etməkdədir. Al/götür-i İmran Surəsindəki ayətdə Hz. İsanın Allah Bərkinə yüksəldildiyi ifadə edilməkdədir. Bu ayətdə ölmə ya da öldürülmə ilə əlaqədar bir məlumat verilməməkdədir. Ancaq Məryəm Surəsinin 33. ayətində Hz. İsanın öləcəyi gündən bəhs edilməkdədir. Bu ikinci ölüm isə ancaq Hz. İsanın ikinci dəfə dünyaya gəlişi və bir müddət yaşadıqdan sonra vəfat etməsiylə mümkün ola bilər. (Ən doğrusunu Allah bilər)


VII. Dəlil

"... beşikdə ikən də, yetkin (kehlen) ikən də insanlarla danışırdın..."

Hz. İsanın təkrar dünyaya gələcəyi ilə əlaqədar bir başqa dəlil isə Maidə Surəsinin 110. ayətində və Al/götür-i İmran Surəsinin 46. ayətində keçən "kehlen" sözüdür. Ayətlərdə bu şəkildə buyurulmaqdadır:

"Allah belə deyəcək: "Ey Məryəm oğulu İsa, sənə və anana olan nemətimi xatırla. Mən səni Ruhu'l-Kudüs ilə dəstəklədim, beşikdə ikən də, yetkin (kehlen) ikən də insanlarla danışırdın..." (Maidə Surəsi, 110)

"Beşikdə də, yetkinliyində (kehlen) də insanlarla danışacaq. Və O salehlərdəndir." (Al/götür-i İmran Surəsi, 46)

Bu söz Quranda yalnız yuxarıdakı iki ayətdə və yalnız Hz. İsa üçün istifadə edilməkdədir. Hz. İsanın yetkin halını ifadə etmək üçün istifadə edilən "kehlen" sözünün mənas(n)ı "otuz ilə əlli yaşları arasında, gənclik dövrəsini bitirib qocalığa ayaq basan, yaşı kamala çatmış kimsə" şəklindədir. Bu söz İslam alimləri arasında ittifaqla "35 yaş sonrası dövrə işarə edir" şəklində çevrilməkdədir.

Hz. İsanın gənc bir yaş olan otuz yaşının başlarında Allah Bərkinə yüksəldiyini, yer üzünə endikdən sonra qırx il qalacağını ifadə edən və İbni Abbasdan rəvayət edilən hadisə söykənən İslam alimləri, Hz. İsanın yaşlılıq dövrünün, təkrar dünyaya gəlişindən sonra olacağını, başqa sözlə bu ayətin, Hz. İsanın nüzuluna dair bir dəlil olduğunu söyləməkdədirlər. 2 (Ən doğrusunu Allah bilər)

İslam alimlərinin bu şərhinin məqsədəuyğun olduğu, söz mövzusu ayətlər diqqətlə araşdırıldığında asanlıqla aydın olmaqdadır. Quran ayətlərinə baxıldığında bu ifadənin, yalnız Hz. İsa üçün istifadə edildiyini görərik. Bütün peyğəmbərlər insanlarla danışıb, onları dinə dəvət etmişlər. Hamısı da yetkin yaşlarında təbliğ vəzifəsini yerinə yetirmişlər. Ancaq Quranda heç bir peyğəmbər üçün bu şəkildə bir ifadə istifadə edilməməkdədir. Bu ifadə yalnız Hz. İsa üçün və möcüzəvi bir vəziyyəti ifadə etmək məqsədiylə istifadə edilmişdir. Çünki ayətlərdə bir-biri ardından gələn "beşikdə" və "yetkin ikən" sözləri iki böyük möcüzəvi zamana diqqət çəkməkdədirlər.

Necə ki İmam Taberi, Taberi Təfsiri adlı əsərində bu ayətlərdə keçən ifadələri bu şəkildə açıqlamaqdadır:

"Bu ifadələr (Maidə Surəsi, 110), Hz. İsanın ömürünü tamamlayıb yaşlılıq dövründə insanlarla danışa bilməsi üçün göydən enəcəyinə işarə etməkdədir. Çünki o, gənc yaşdaykən göyə qaldırılmışdı...

Bu ayətdə (Al/götür-i İmran Surəsi, 46), Hz. İsanın həyatda olduğuna dəlil vardır və əhl-i sünnə də bu fikirdədir. Çünki ayətdə, onun yaşlandığı zamanda da insanlarla danışacağı ifadə edilməkdədir. Yaşlanması da ancaq, səmadan yer üzünə enəcəyi zamanda olacaq. "3

"Kehlen" sözünün şərhləri də, Quranda iştirak edən digər məlumatlar kimi, Hz. İsanın təkrar yer üzünə gəlişinə işarə etməkdədir. (Ən doğrusunu Allah bilər) Bütün bu izah edilənlər Hz. İsanın axır zaman adı verilən dövrdə yer üzünə təkrar gələcəyini və insanları haqq din olan İslama yönəldəcəyini ortaya qoymaqdadır. Şübhəsiz bu, Allahın iman edənlərə böyük bir müjdəsi, rəhməti və nemətidir. İman edənlərin məsuliyyəti isə, Hz. İsanı ən gözəl şəkildə müdafiə edib dəstəkləmək və onun insanları çağırdığı Quran əxlaqını ən doğru şəkildə yaşamaqdır.

 


Quran Ayətlərində Bənzər Nümunələr

Quran ayətlərində uzun müddət ölü qaldıqdan sonra yenidən dirilmə, yüzlərlə il yuxuda qalma kimi Hz. İsanın vəziyyətiylə bənzəyən bəzi nümunələr iştirak etməkdədir. Bunlardan bəziləri bu şəkildədir:

 

Əsr sonra dirildilən adam

Bu nümunələrdən biri, Bəqərə Surəsində izah edilən "yüz/üz il ölü qaldığı" ifadə olunan bir kimsənin həyatına əlaqəndir:

Ya da altı üstünə gəlmiş kimsəsiz dayanan bir şəhərə uğrayan kimisini (görmədinmi?) Demişdi ki: "Allah burasını ölümündən sonra necə dirildəcəkmiş?" Bunun üzərinə Allah onu yüz/üz il ölü buraxdı sonra onu diriltdi. (Və ona) Dedi ki: "Nə qədər qaldın?" O: "Bir gün və ya bir gündən az qaldım" dedi. (Allah ona:) "Xeyr yüz/üz il qaldın beləykən yeməyinə və içkisinə bax hələ pozulmamış; eşşəyinə də bir bax; (bunu etməmiz) səni insanlara ibrət-sənədi etməmiz üçündür. Sümüklərə də bir bax necə bir yerə gətiririk sonra da onlara et/ət geydiririk?" dedi. O özünə (bunlar) açıq-aşkar müəyyən olduqdan sonra dedi ki: "(Artıq indi) Bilirəm ki həqiqətən Allah hər şeyə güc çatdırandır. (Bəqərə Surəsi, 259)

Əvvəlki səhifələrdə ifadə etdiyimiz kimi ayətlərdə Hz. İsanın canının alındığından bəhs edilməməkdədir. Yuxarıda verdiyimiz ayətdə isə tam bir ölüm (mevt) söz mövzusudur. Başqa sözlə qəti olaraq ölən bir insanın belə Allahın diləməsiylə bu dünyada təkrar dirildildiyi Quranda bildirilən bir gerçəkdir. Quranda buna bənzər başqa hadisələrdən də nümunələr verilməkdədir.



Kəhf Əhlinin illər sonra oyandırılmaları

Mövzuya işarə edən digər bir nümunə isə Kəhf Surəsindəki "Səhabələr-ı Kəhf" hekayəsindədir.

Allahın, yaşadıqları dövrün din əleyhdarı hökmdarının zülmündən qorunmaq üçün mağaraya sığınan bir qrup gəncdən bəhs etdiyi bu hekayədə, onların uzun illər yatdıqdan sonra təkrar oyandırıldıqları izah edilməkdədir. Ayətlər belədir:

O gənclər mağaraya sığındıqları zaman demişdilər ki: "Rəbbimiz qatından bizə bir rəhmət ver və işimizdən bizə doğrunu asanlaşdır (bizi müvəffəqiyyətli et). Beləliklə mağarada illər ili onların qulaqlarına vurduq (dərin bir yuxu verdik). (Kəhf Surəsi, 10-11)

Sən onları oyanıq sanarsan halbuki onlar (dərin bir yuxuda) uyğunlaşmışlar. Biz onları sağ yana və sol yana çevirirdik. İtləri də iki qolunu uzatmış yatırdı. Onları görmüş olsaydın geri dönüb onlardan qaçardın onlardan içini qorxu qablar idi. Beləcə, aralarında bir sorğulama etsinlər deyə onları diriltdik (oyandırdıq). İçlərindən bir spiker dedi ki: "Nə qədər qaldınız?" Dedilər ki: "Bir gün və ya günün bir (qaç/neçə saatlıq) qisimi qədər qaldıq." Dedilər ki: "Nə qədər qaldığınızı Rəbbiniz daha yaxşı bilər; indi birinizi bu pulunuzla şəhərə göndərin də, hansı yemək təmizsə baxsın, sizə ondan bir ruzi gətirsin; ancaq olduqca nəzakətli davransın və əsla sizi kimsəyə sezdirməsin."
(Kəhf Surəsi, 18-19)

Quranda gənclərin mağarada qaç/neçə il qaldıqları tam olaraq bildirilməz. Bunun üçün illər ili təbiri istifadə edilər ki müddətin çox qısa olmadığı buradan aydın olmaqdadır. Ayrıca qalma müddətiylə əlaqədar insanların təxmini də olduqca uzun bir müddət olan 309 ildir:

Onlar mağaralarında üç yüz/üz il qaldılar və doqquz (il) daha qatdılar. De ki: "Nə qədər qaldıqlarını Allah daha yaxşı bilər. Göylərin və yerin qeybi ONundur. O, nə gözəl görməkdə və nə gözəl eşitməkdədir. ONun xaricində onların bir vəlisi yoxdur. Öz hökmündə heç kimi ortaq etməz." (Kəhf Surəsi, 25-26)

Əlbəttə burada əhəmiyyətli olan müddətin qısa və ya uzun olması deyil. Üzərində dayandığımız mövzu Allahın bəzi insanları dünyadakı bildiyimiz həyatdan, yatırtmaq və ya canlarını al/götürmək surətiylə uzaqlaşdırdıqdan sonra onları təkrar canlandırmasıdır. Eynilə yuxudan oyanan insanlar kimi kəsləri təkrar həyata çevirməsidir. Hz. İsa da bu insanlardan biridir və zamanı gəldiyində təkrar dünya üzərində yaşayacaq, vəzifəsini etdikdən sonra "Dedi ki: "Orada (dünyada) yaşayacaq, orada öləcək və oradan çıxarılacaqsınız." (Ə'raf Surəsi, 25) ayətinin hökmü gərəyi hər insan kimi dünyada öləcək.